بررسی تطبیقی مضمون کتیبه های مسجد گوهرشاد و مبانی اعتقادی شیعه در دورۀ تیموری و صفوی

کتیبه ها به عنوان عناصر معنایی و تزئینی در معماری اسلامی از ابزارهای مهم در جهت گسترش عقاید و سیاست های مذهبی حکومت ها بر مردم به شمار می روند و، به لحاظ ماهیت مکتوب خود، بیانگر ایده ها و اندیشه های هر عصرند. مسجد گوهرشاد مشهد به عنوان یکی از شاهکارهای معماری ایرانی اسلامی از تزیینات و کتیبه های مختلفی با مضامین دینی برخوردار است که در دوره های مختلف تاریخی بارها مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته اند. این پژوهش با بهره گیری از روش « توصیفی تحلیل محتوا » و گردآوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای و مشاهدۀ آثار، ضمن معرفی کتیبه های دورۀ تیموری و صفوی این مکان مقدس، به تحلیل و بررسی مفاهیم آنها ذیل میانی اعتقادی شیعه پرداخته و به نحو تطبیقی به دنبال پاسخ به این پرسش است که این مضامین چگونه در طول زمان، هم سو با گرایشات مذهبی و فرهنگی هنرمندان و دولتمردان، دچار تغییرات کمی و کیفی شده اند؟ بررسی ها نشان می دهند که در هر دو دوره کتیبه هایی با مضمون شیعی وجود دارد. در دورۀ تیموریان این مضامین متأثر از غلبۀ مذهب تسنن در کشور و ظهور نهضت های صوفی- شیعی و حلقه های ذکر و اجتماعات صوفیانه است، درحالی که در دورۀ صفوی، با جدایی مذهب از تصوف و غلبۀ شیعیان، شاهد ظهور مضامین صریح در اشاره به اصلی ترین مبنای اعتقادی شیعه، یعنی اصل امامت، هستیم. بررسی تطبیقی مضامین این کتیبه ها روشی نو در فهم هنر دینی و تأثیر مذهب بر هنر کتیبه نگاری در ادوار مختلف تاریخ هنر اسلامی-ایرانی خواهد بود.